De Demer
In het uiterste noorden van het Hageland slingert de Demervallei van west naar oost doorheen de ijzerzandsteenheuvels. Deze vallei vormt de geografische grens met de zandige Kempen en is sinds mensenheugenis het toneel van bierbrouwerijen, overstromingen, hooilanden, zwemmen, scheepvaart, turfstekers, moerassen enz.
De vroegtijdige economische bloei vertaalt zich nog steeds in het rijkelijk patrimonium aan onroerend erfgoed in de streek, opgebouwd uit de lokaal gewonnen ijzerzandsteen. Het historisch gebruik van de Demer maakt dat de vallei nog steeds een relatief ongeschonden landschap kent, met een afwisseling tussen uitgestrekte graslanden en broekbossen, die talrijke planten- en diersoorten herbergen. Met het ABC van de Demervallei publiceerde het regionaal landschap in 2009 een mooie publicatie, die de Demervallei in al zijn facetten belicht doorheen de tijd.
Technologische en industriële innovaties maakten dat de Demer als motor van het economisch leven in de vallei stilviel. De Demer verloor meer en meer aan belang en door de toenemende vervuiling van het water keerden de bewoners zich met de rug naar de rivier. Op sommige plekken verdween hij zelfs helemaal uit het landschap. Ook de jaarlijkse overstromingen, die voor een natuurlijke bemesting zorgde van de weilanden en akkers, werden overbodig. De Demer werd tot in de jaren 70 in een strak keurslijf gedwongen, met als enige doelstelling, het water ze snel mogelijk afvoeren richting de zee.
Dat de Demer niet te temmen valt, ondervond de lokale bevolking in september ‘98, wanneer de Demer na overvloedige regenval uit zijn oevers treedt en grote gebieden onder water zet. Dit was het signaal voor verschillende beleidsmakers dat het waterbeheer een andere aanpak behoefde. Het Regionaal Landschap Noord-Hageland nam met het strategisch project in 2007 een belangrijke regierol in handen, door de opzet van een organisatiestructuur en het afstemmen van de verschillende beleidsplannen. Verschillende projecten en initiatieven zaten reeds in de pijplijn of waren in uitvoering, waardoor een globaal kader zich opdrong. Dit resulteerde in 2011 in een plan van aanpak voor de Demervallei, gebaseerd op drie krachtlijnen: het groenblauwe, oranje en dynamische lint. Deze principiële beslissing onderschreef de intentie van de drie beleidsniveaus om te werken rond waterveiligheid (blauw), natuurlijkheid (groen) en beleving (oranje), met inbegrip van de cultuurhistorische en landschappelijke kenmerken. Het effect van deze ingrepen op andere sectoren (wonen, landbouw, lokale economie…) wordt voorgesteld aan de hand van het dynamisch lint.
Met de principiële beslissing ging ook het onderzoek naar een scenario om waterveiligheid te garanderen en de natuur te versterken van start. Dit gebeurt onder de noemer van het Sigmaplan, waarin waterveiligheid wordt gecombineerd met de opwaardering van waardevolle valleinatuur. De vallei is tevens aangeduid als onderdeel van het Europese Natura 2000 Netwerk. Om aan deze twee doelstellingen te voldoen, dient overvloedig water in de valleigebieden opgeslagen te worden. De extreem lage waterpeilen tijdens de zomer dienen tegelijkertijd opgetrokken te worden, om verdere verdroging te voorkomen.
Parallel aan de doelstelling water en natuur, werd een onderzoek opgestart naar het toeristisch recreatieve potentieel van het valleigebied. Vetrekkende vanuit de bestaande infrastructuur, de toeristische trekpleisters, de bestaande horeca werd een streefbeeld voor wandelen, fietsen, ruiteren en zelfs kano/kajak uitgetekend. Door de aanduiding van onthaalpoorten en ontmoetingsplaatsen vindt de bezoeker makkelijk zijn weg naar de vallei.
In 2016 begon de puzzel in sneltempo vorm te krijgen. De verschillende plannen en doelstellingen werden op elkaar gelegd, wat resulteerde in een integrale visie voor de Demer en Laak. Op oktober 2016 werd deze visie plechtig ondertekend door het Regionaal Landschap Noord-Hageland, de bekkensbesturen van Demer en Dijle-Zenne, de provincie Vlaams Brabant, en de gemeentebesturen van Diest, Scherpenheuvel-Zichem, Aarschot, Begijnendijk, Rotselaar en Tremelo. Op 23 december onderschreef ook de Vlaamse Overheid en De Vlaamse Waterweg de visie. Een nieuwe mijlpaal werd bereikt.
Met dit gedragen verhaal stapten de Demerpartners begin 2017 naar de burgerbevolking waar het ambitieniveau en de nood aan een nieuwe Demervallei werd bevestigd.
En nu aan de slag!!
Van planvorming naar realisatie!
Nu de gedragenheid over de verschillende beleidsdomeinen en –niveaus is onderschreven wordt het tijd om aan de slag te gaan op het terrein. Zelfs al in de planfase werden projecten voorbereid om aan te tonen dat het menens is, de Demer dient opnieuw een volwaardige plaats te krijgen in het Hageland. Volgende initiatieven zullen zich op korte termijn vertalen in eerste realisaties.
Het departement omgeving vertaalt het ambitieniveau en de verschillende doelstellingen in een gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan. Dit gaat van start eind 2017/begin 2018
In het kader van de Sigmawerken gaan Waterwegen en Zeekanaal en het Agentschap voor Natuur en Bos aan de slag aan de Vinkenberg te Diest. Hier zal dankzij de ondersteuning vanuit Europa een eerste meander worden aangesloten en de valleinatuur hersteld worden. Dit project gaat in de loop van 2018 van start
Het Regionaal Landschap Noord-Hageland en Toerisme Vlaams Brabant legden in 2015 de basis voor de uitbouw van vijf symbolisch aangeduide ontmoetingsplaatsen. Deze bakens vertellen het Demerverhaal op plaatsen met een belangrijke cultuurhistorische achtergrond en langsheen diverse recreatieve netwerken.
Waterwegen en Zeekanaal versterkte in 2017 het kajakverhaal met de uitbouw van twee nieuwe aanmeerplaatsen, in Zichem en Langdorp. Een mooie realisatie die perfect aansluit bij de ontmoetingsplaatsen.
Het Regionaal Landschap bekwam in 2017 bij het departement leefmilieu van de provincie Vlaams Brabant projectondersteuning voor het natuurlijk herstel voor een aantal weekendvijvers in Werchter. Dankzij een goede samenwerking met de eigenaars wordt hier werd gemaakt van biotoopherstel voor onder meer kamsalamander, ijsvogel, modderkruiper en zoveel meer soorten.
Ontmoet de Demer
doorlopend
Met het project ‘Ontmoet de Demer’ zetten we de unieke troeven van de Demervallei nog meer in de kijker. In Diest, Scherpenheuvel-Zichem, Langdorp, Betekom en Werchter stoot je op vijf landschapsherkenningspunten. Deze unieke ‘ontmoetingsplekken’ laten de bezoekers kennismaken met het landschap en het leven op en langs de Demer. Hét ideale vertrekpunt om de Demervallei te voet, met de fiets of zelfs per kajak te verkennen!
Lees meer
ABC van de Demervallei
doorlopend
Met het project ‘Het ABC van de Demervallei’, is het Demerlandschap leesbaar voor het breed publiek. Aan de hand van het ABC komen inwoners uit de regio weer in contact met de riviervallei en is er aandacht voor de band met het landschappelijk erfgoed.
Lees meer
Toekomstbeeld Demer en Laak
doorlopend
De vallei van de Grote Laak is onlosmakelijk verbonden met de Demer. Duizenden jaren geleden was het de Demer die in deze meer noordelijke vallei stroomde, tussen Aarschot, Betekom, Tremelo en Werchter.
Lees meer
Strategisch project Demervallei
doorlopend
Het strategisch project wordt gefinancierd vanuit Omgeving Vlaanderen en streeft voor de Demervallei naar een gestroomlijnde afstemming tussen verschillende beleidsplannen en concrete initiatieven. De waterberging, de verweving tussen natuur en landbouw en de recreatie in de vallei zijn de belangrijkste thema's waar rond wordt gewerkt.
Lees meer